Plan herinrichting

Lautastate

Terp en Tsjerke hat it ynitiatief naam ta in herynrjochting fan de beamwâl om it âlde Lauta lân.

Inhoudsopgave
Inhoudsopgave 3
1 Inleiding 4
1.1 Een korte Historie van Lauta State 4
2 Kader en doelstelling 5
2.1 Village Images 5
2.2 Doelstelling 5
3 Het plan 6
3.1 Gebiedskenmerken Wier 6
3.2 Voorlopig inrichtingsplan 6
3.2.1 Bomensingel 6
3.2.2 Gracht 7
3.2.3 Toegang terrein 7
3.2.4 Wandelpad en voorzieningen wandelaars 7
3.2.5 Natuurlijke poel en brug 7
3.2.6 Parkeerplaats 7
3.2.7 Kruidentuin en stinzenplanten 8
3.2.8 Soorten 8
4 Planning en fasering 8
5 Projectorganisatie en planning 9
5.1 Samenwerkingspartners 9
5.2 Projectorganisatie 9

1 Inleiding

Stichting Freonen fan Terp en Tsjerke Wier heeft Landschapsbeheer Friesland gevraagd een inrichtingsplan op te stellen voor het terrein rondom Lauta State te Wier. Het terrein is grotendeels in eigendom van Staatsbosbeheer.

Een eerste aanzet van het inrichtingsplan is opgesteld door Stichting Freonen van Terp & Tsjerke Wier. Wensen voor inrichting van het terrein zijn hierin opgenomen. Er ligt een wens om het terrein openbaar toegankelijk te maken zodat dorpsbewoners en bezoekers een gedeelte van het terrein kunnen bewandelen. Daarnaast kan het terrein zodanig ingericht worden zodat de cultuurhistorische elementen op een andere en nieuwe manier beleefd kunnen worden. Het terrein kent immers een rijke geschiedenis. Het totale inrichtingsplan is gebaseerd op de huidig aanwezige elementen.
Het plan van Landschapsbeheer Friesland is gebaseerd op de plantekening van Stichting Terp & Tsjerke Wier. Daarnaast biedt het plan aanvullende ideeën voor inrichting en deels herstel van het terrein.

1.1 Een korte Historie van Lauta State

Van geen enkel ander dorpsgebied in Menaldumadeel komen de grenzen op de Schotanuskaart uit 1718 zo duidelijk uit als die van Wier. Het is altijd een klein dorp geweest. “In de tegenwoordige Staat van Friesland” (1787) wordt Wier beschreven als “Een klein dorp, zowel van buurt als landerijen. De betrekkelijke kleine dorpterp lag direct aan de monding van de oude Middelzee. Het dorp is rond het begin van onze jaartelling onstaan als vissersdorp. Zo’n 550 jaar geleden klotste het zilte water hier nog tegn de dijk. Waarna men in 1505 het tegnwoordige Bildt drooglegde. De naam Wier is af te leiden van Wierde. Een wier was oorspronkelijk een soort hoge terp waarop een versterkte toren werd gebouwd wat fungeerde als schuilplaats in geval van onraad ( de twisten tussen Schier en Vet) of hoog water. In Friesland hebben wel een paar honderd van deze torens gestaan. Waarschijnlijk had Wier ook zo’n toren, gebouwd in 1192 door Schelte Lauta. Waarschijnlijk liet dezelfde Schelte Lauta in die tijd de kerk bouwen als kapel. Het grote formaat kloostermoppen in het koor en de noordmuur en de vroege romaanse boogvensters verwijzen naar de vroegste bouwfasen van het gebouw wat ook zo omstreeks het eind van de 12e eeuw zou moeten zijn.
Rond het jaar 1400 is er weer sprake van een Schelte Lauta hij diende in het leger tegen de turken op het Griekse eiland Rhodos. In 1410 komt hij terug in Friesland. Hij laat de stins en de kerk opknappen. Sindsdien rust de vijhoekige gotische kap op de koorsluiting welke aan de onderkant nog rond is gemetseld en dus waarschinlijk ook ouder is.
Terug naar de Lautastins. Halverwege de 16e eeuw trouwt Jel Lauta met Goslick van Hiddema. Tijdens de tachtig jarige oorlog had men groot vertrouwen in hem en is hij tot twee keer toe naar de Staten Generaal in Den Haag geweest om op te komen voor de “Oude Vrijheid”. In de kerk vindt men nog de grafzerk van Goslick van Hiddema. De latijnse tekst op de steen vertelt over zijn geweldige daden: “Goslick van Hiddema, die op oude vrijheid, de zuivere Godsdienst en het recht aan zijn vaderland teruggaf, vertrekt hier, terugkerend naar het hemelse vaderland, na al die zaken zo goed te hebben verricht”. In de 17e eeuw werd de stins gesloopt en werd in 1643 het afgebeelde Lautastate gebouwd. In 1748 is Lautastate in brand gestoken tijdens de pachters opstand. De state was niet meer te reden en is afgebroken. Allen de grachten & tuin structuur is in het huidige vervallen landschapselement terug te vinden.

2 Kader en doelstelling

2.1 Village Images

Het Village Image project heeft onze ambities gestimuleerd om de cultuur en natuur van en rondom het dorp te versterken, om de verschraling van het platteland tegen te gaan, het historisch besef te vergroten en de toeristische mogelijkheden te stimuleren. Dat zijn de kaders en doelstellingen die wij als Stichting T & T hanteren in het projectplan Park Lautastate.

In dit projectplan zijn wij uit gegaan van de identiteit en historie van het dorp. Deze ingrediënten zijn nodig om tot het herstel van het Lautapark en de unieke eeuwenoude combinatie kerk en lautastate weer te herstellen.De Kerk is reeds gerestaureerd (op het orgel na) en wij richten onze pijlen nu op het herstel van park Lautastate om zo de combinatie weer in ere te herstellen en het weer toegankelijk te maken voor een ieder.

Het belang dat wij als stichting T&T hierin zien is dat de belevingskwaliteit van de leefomgeving, ervaren door de inwoners en bezoekers, wordt bepaald door zorgvuldige inrichting en onderhoud van de dorpen en het (openbare) landschap. Als een belangrijk onderdeel daarvan wordt het streekeigene ervaren. Dit lokale aspect wordt in hoge mate bepaald door het culturele erfgoed: stedelijk en landschappelijke structuren, bijzondere gebieden en specifieke objecten in hun directe omgeving.

2.2 doelstelling

De hoofddoelstelling van het plan is om het terrein waar mogelijk is te herstellen en daarnaast toegankelijk en aantrekkelijker te maken voor bewoners en bezoekers. Belangrijk is dat de inrichting past bij de cultuurhistorische waarden van het gebied en het omliggende landschap. Het plan houdt dan ook rekening met de aanwezige gebiedswaarden die als basis dienen voor de inrichting.
Het plan houdt rekening met de gedeeltelijke agrarische functie van de locatie; het terrein waar Lauta State stond is in gebruik voor landbouwdoeleinden. Bedrijfsvoering op het terrein en de plannen van Stifting Freonen fan Terp en Tsjerke Wier kunnen op een goede manier gecombineerd worden, wanneer met beide doeleinden rekening wordt gehouden bij inrichting.
Naast deze doelstelling heeft het terrein tevens een belangrijke functie voor natuur vanwege de toepassing van bomen en struiken. De beplanting zorgt voor nest-, foerageer- en schuilgelegenheid voor vogels en zoogdieren.

3 Het plan

3.1 Voorlopig inrichtingsplan

Landschapsbeheer Friesland heeft een voorlopig advies opgesteld, dat hieronder toegelicht zal worden. Er is hierbij zoveel mogelijk rekening gehouden met de gebiedswaarden. Echter, voorafgaand aan de uitvoering van het plan zal er nader bouwhistorisch en/of archeologisch onderzoek moeten plaatsvinden. De te verwachten waarden zijn namelijk dermate hoog (zie ook CHK van de Provincie Fryslân), dat ingrepen in het terrein niet zonder een dergelijk onderzoek uitgevoerd kunnen worden. Er is daarom gekozen voor een gefaseerde aanpak. De subsidieaanvraag richt zich op de 1e fase van het project. Belangrijk onderdeel van deze fase is

Het zou dus zo kunnen zijn dat in de tweede fase van het project enkele maatregelen vanwege de bestaande waarden niet uitgevoerd kunnen worden. Het kan echter ook zo zijn dat het onderzoek de plannen op veel punten kunnen verbeteren.

3.2 Gebiedskenmerken Wier

Het terrein rondom Laute State is gelegen in het terpdorpje Wier, binnen de gemeentegrenzen van Menaldumadeel. Wier is gelegen in de Noordwest hoek van Friesland en is een belangrijk dorp geweest voor vissers die via het dorp de voormalige Middelzee konden bereiken. Toen de zee plaats maakte voor agrarisch bouwland werd Wier een dorp waar de landbouwsector opbloeide, tot de dag van vandaag.
Het grootschalige, open landschap met een patroon van kwelderwallen kenmerken het huidige landschap. Terpdorpen zijn opvallend aanwezig langs wegen op deze kwelderwallen. Bijzonder in dit gebied is de aanwezigheid van stinzen en states en overige archeologische objecten in het gebied.
De structuur van het kleilandschap wordt bepaald door een onregelmatige blokvormige verkaveling en wegen die gelegen zijn op kwelderwallen, met haaks gelegen insteekwegen. Langs de kwelderwallen komt enige beplanting voor. Beplanting is veelal aanwezig in de nabijheid van bebouwing; in en rondom de terpdorpen en bij boerenerven. Deze beplanting valt op, omdat het omliggende landschap open is. Boerenerven zijn als groene eilanden aanwezig in de ruimte.

Bij de inrichtingsplannen voor terrein Lauta State is het belangrijk dat bovenstaande kenmerken zo veel mogelijk versterkt worden, zodat de plek bijdraagt aan de kwaliteiten van het gebied.

Voorlopige behelst het inrichtingsplan de volgende zaken:
3.2.1 Bomensingel
De omtrek van het voormalige terrein Lauta State is zeer kenmerkend aanwezig door aanwezigheid van een bomensingel. Deze singel is opvallend aanwezig in het open landschap. De hout- ofwel bomensingel bestaat voornamelijk uit boomvormers zoals gewone es, grauwe abeel en enkele iepen. In het verleden bestond de bomensingel vooral uit iep, maar door de iepziekte zijn vele exemplaren verwijderd en heeft de iep plaats gemaakt voor voornamelijk de gewone es. Struikvormers zorgen voor een dichte onderlaag van de singel. De singel is in eigendom van Staatsbosbeheer en heeft als bestemming ‘boom- en struikbeplanting.’
De bomensingel dient op een goede manier onderhouden te worden zodat zowel de boom- als de struiklaag zich goed kan blijven ontwikkelen zodat een mooie, dichte en gevarieerde singel aanwezig blijft. Wanneer een wandelpad langs de singel wordt gerealiseerd is het wenselijk om dode bomen en takken te verwijderen voor de veiligheid van wandelaars.
Voor meer variatie in de singel kan op een aantal plekken nieuwe aanplant van struikvormers gerealiseerd worden. Aanvullende soorten met een variatie aan bloeitijd en kleuren kunnen toegepast worden. Geschikte soorten zijn meidoorn, sleedoorn, lijsterbes en liguster. Tevens kunnen er enkele open plekken gerealiseerd worden, zodat meer zonlicht de bodem kan bereiken. Hierdoor ontstaat een andere vegetatie wat zorgt voor meer variatie.
Belangrijk is dat de houtsingel als hoofdelement aanwezig blijft in de toekomst.
3.2.2 Gracht
Rondom Lauta State was in het verleden een gracht aanwezig. Het is wenselijk om deze gracht te herstellen. Op het terrein zijn momenteel smalle sloten aanwezig die veelal zijn dichtgegroeid met beplanting. Het is wenselijk om deze sloten uit te graven zodat de watergangen zoals vanouds aanwezig zijn en als gracht benoemd kunnen worden. Op deze manier wordt een stukje historie in het gebied teruggebracht.
3.2.3 Toegang terrein
De huidige toegang is gelegen aan de noordoost zijde. Dit is tevens de toegang voor de particuliere woning en de boerderij aan de westzijde. Het is wenselijk om de toegang meer accent te geven en aldaar meer aandacht te schenken aan de geschiedenis van de plek. Momenteel is aan de andere kant van de Gernierswei, bij de ingang van het dorp, een informatiebordje geplaatst over Lauta State. Het is wenselijk om (ook) bij de entree van het terrein, waar het wandelpad begint, een informatiebord te plaatsen. Landschapsbeheer Friesland adviseert om met één of twee opvallende solitaire bomen de entree te markeren. Momenteel is daar geen ruimte voor door de aanwezigheid van de grauwe abelen. Deze zijn beeldbepalend en kunnen aangevuld worden met enkele exemplaren zodat de rij weer compleet is. Wanneer de abelen door ouderdom wegvallen, kunnen nieuwe bomen geplaatst worden. Er kan dan ook gekozen worden voor een andere boomsoort zoals linde, esdoorn of iep. Belangrijk is dat er altijd grote bomen aanwezig zijn die de entree markeren.
3.2.4 Wandelpad en voorzieningen wandelaars
Voor een betere toegankelijkheid van het terrein is het wenselijk om een rondwandeling te kunnen maken. Het gebied is momenteel niet begaanbaar wegens te veel begroeiing. Het advies luidt dan ook om een wandelpad aan te leggen in de vorm van een half verharding, bijvoorbeeld een schelpenpad. Langs de route zijn overige voorzieningen opgenomen zoals een Sinnehûske, bankjes, een kunstobject en een waterput. Deze voorzieningen vertellen het verhaal van Lauta State en de historie van het gebied.
3.2.5 Natuurlijke poel en brug
Een tweede entree van het terrein is mogelijk aan de overzijde van het Tjerkepaed. Hier ontstaat een mooie verbinding tussen het dorp, de kerk en Lauta State, zoals deze vanuit historisch oogpunt aanwezig was. Om een goede verbinding te realiseren moeten enkele bruggetjes aangelegd worden, en moet een open plek in de bosschage van de gemeente gerealiseerd worden.
Aan de oostzijde van het terrein is ruimte voor het realiseren van open water. Landschapsbeheer Friesland adviseert om een poel te realiseren met natuurvriendelijke oevers.
3.2.6 Parkeerplaats
Voor bezoekers met de auto kan een kleinschalige parkeerplaats worden aangelegd. Voor een natuurlijk en groen aanzicht kan gebruik gemaakt worden van grastegels. Naast enkele parkeervakken is ruimte voor aanplant van boomvormers. De plek is zeer geschikt voor aanplant van een fruitboomgaard. Een boomgaard trekt de aandacht op deze plek, en markeert op deze manier ook de entree van het terrein. Landschapsbeheer adviseert toepassing van hoogstam fruitbomen en cultuurhistorische rassen.
3.2.7 Kruidentuin en stinzenplanten
Op een aantal plekken waar zonlicht aanwezig is, is ruimte voor kruidenbeplanting en mogelijk een aantal exemplaren kleinfruit zoals bramen, bessen en frambozen. Deze beplanting kan nabij bankjes geplant worden voor de bezoekers. Stinzenbeplanting verrijkt het terrein in verschillende kleuren. Geschikte soorten zijn Bostulp, Italiaanse Aronskelk, Vingerhelmbloem, Sneeuwklokje en Winteraconiet.
3.2.8 Soorten

Boomvormers
-zwarte els (Alnus glutinosa), maximale hoogte 25 meter;
-grauwe abeel (Populus canescens), maximale hoogte 20-25 meter;
-gewone es (Fraxinus excelsior), maximale hoogte 35 meter;
-iep (Ulmus columella), maximale hoogte 30 meter.

Bosplantsoen/ struikvormers
-sleedoorn (Prunus spinoza)
-lijsterbes (Sorbus aucuparia)
-eenstijlige meidoorn (Crataegus monogyna)
-vlier (Sambucus nigra)
-liguster (Ligustrum vulgare)

4 Planning en fasering

Om eerst gronding onderzoek te doen naar de historische/archeologische waarden van het terrein is er gekozen voor een gefaseerde aanpak. De projectaanvraag richt zich op de eerste fase van het project.

De 1e fase wordt uitgevoerd in 2014 en zal eind 2014 afgerond zijn.

5 Projectorganisatie en planning

5.1 Samenwerkingspartners

Landschapsbeheer Friesland (LBF)
Stichting Landschapsbeheer Friesland (LBF) is in 1983 opgericht en hoort bij de twaalf provinciale organisaties verenigd in Landschapsbeheer Nederland. LBF is een non-profit organisatie op het gebied van natuur- en landschapsbeheer in het cultuurlandschap van Fryslân. Daarbij richten we ons op de verbinding tussen mens en landschap. En de beleving van onze mooie provincie door bewoners en bezoekers. Landschapsbeheer Friesland werkt provinciebreed aan het stimuleren en ondersteunen van bewonersinitiatieven in de groene omgeving. LBF is projectleider van het project Lauta State Wier en werkt hierin nauw samen met de Stifting Freonen van de Terp en Tsjerke Wier.

Stichting Freonen van Terp en Tsjerke Wier
De vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie van Wier hebben jarenlang actie gevoerd om de kerk in het dorp gerestaureerd te krijgen. De restauratie werd uiteindelijk mogelijk door de crisisbestrijdings-maatregelen van het Kabinet Balkenende IV.
De Plaatselijke Commissie heeft een stichting opgericht, de Stifting Freonen fan Terp en Tsjerke Wier, die de kerk wil gaan exploiteren onder de naam ‘Ioannis Theatertsjerke Wier’. Ioannis (Janus) is de Romeinse god van onder meer het theater.
De Stifting Freonen fan Terp en Tsjerke Wier heeft grote ambities. Zij werkt aan een plan voor een “sterrenstreek” in Noordwest Friesland, waarbij de kerk van Wier verbonden wordt met natuurgebieden en culturele attracties in de omgeving. Eén van die culturele attracties is het terrein van de vroegere Lauta State bij het dorp.

Dorpsbelang Wier
Deze stichting is verantwoordelijk voor de leefbaarheid in Wier. Het bestuur bestaat uit 5 leden met ieder een eigen functie.. De stichting onderhoudt contacten met de lagere overheid met betrekking tot de infrastructuur, het onderhoud van de speeltuin en de fiets- en wandelpaden in en rondom Wier. Een keer per jaar wordt er een jaarvergadering gehouden waar de inwoners van Wier op de hoogte worden gebracht van waar de stichting het afgelopen jaar mee bezig is geweest en wat hun toekomst plannen zijn. Tijdens de rondvraag kunnen de inwoners van Wier ideeën opperen en eventuele grieven kwijt. Deze worden dan mee genomen in de toekomst plannen.

KNHM
KNHM begeleidt bewoners bij de verbetering van hun buurt, wijk, dorp of stad. Deze begeleiding richt zich op bewoners die zelf hun idee willen realiseren ter verbetering van hun fysieke leefomgeving. Ook begeleidt de KNHM bewoners die actief willen participeren in besluitvorming. Dit doen we met inzet van kennis, procesbegeleiding en uitgebreid netwerk.

5.2 Projectorganisatie

Er wordt een projectgroep in het leven geroepen met daarin vertegenwoordigd de partijen KNHM, Stifting Terp en Tsjerke Wier, Dorpsbelang Wier, Landschapsbeheer Friesland, Staatsbosbeheer en KNHM. De projectgroep komt gedurende de projectperiode in ieder geval driemaal bij elkaar om de voortgang te bespreken en eventueel beslissingen te nemen.

Tsjerke Wier

 afb-Lauta-2